**Deyiş** kelimesi, Türk kültüründe ve edebiyatında önemli bir yere sahip olan bir terimdir. Aşağıda, bu kelimenin anlamını ve tarihçesini detaylı bir şekilde açıklayacağım:

### **Deyiş Nedir?**

“Deyiş,” genellikle halk edebiyatı ve özellikle Alevi-Bektaşi geleneğinde yer alan bir şiir türünü ifade eder. Deyişler, halk arasında sözlü olarak nesilden nesile aktarılan, belirli bir ezgiyle söylenen, çoğunlukla dörtlüklerden oluşan şiirlerdir. Bu şiirler, halkın duygu, düşünce, inanç ve yaşam tarzını yansıtır. Deyişler, dini, toplumsal veya kişisel konuları ele alabilir ve bir bakıma halkın duygularının, özlemlerinin, inançlarının bir yansıması olarak kabul edilir.

### **Deyişlerin İçeriği:**

Deyişlerin içeriği oldukça geniştir. Bu tür şiirlerde:

– **Dini ve Tasavvufi Konular:** Özellikle Alevi-Bektaşi geleneğinde, deyişler Allah’a, Hz. Ali’ye, On İki İmamlar’a ve Ehlibeyt’e yönelik sevgi ve saygıyı dile getiren, aynı zamanda tasavvufi bir derinlik taşıyan şiirlerdir.
– **Toplumsal ve Sosyal Konular:** Halkın sosyal adaletsizliklere, zulme, yoksulluğa karşı tepkisini dile getiren deyişler de yaygındır.
– **Kişisel ve Aşk Konuları:** Aşk, ayrılık, özlem gibi bireysel duyguların işlendiği deyişler de mevcuttur.

### **Deyişlerin Tarihçesi:**

Deyişlerin tarihçesi, Anadolu’da yaşayan halk ozanlarının (âşıkların) ve dervişlerin geleneğine dayanır. Bu gelenek, İslamiyet’in Anadolu’ya yayılmasıyla birlikte gelişmiştir. Alevi-Bektaşi inancına bağlı ozanlar, dervişler ve halk şairleri, sözlü gelenek yoluyla bu deyişleri söyleyerek halk arasında yaygınlaştırmışlardır.

Deyişler, genellikle saz eşliğinde söylenir ve halk müziğinin önemli bir parçasını oluşturur. Bu geleneğin en bilinen temsilcileri arasında Pir Sultan Abdal, Yunus Emre, Karacaoğlan gibi ozanlar yer alır. Bu ozanlar, deyişleri aracılığıyla hem topluma mesajlar vermiş hem de inançlarını, duygularını ve düşüncelerini ifade etmişlerdir.

### **Deyişlerin Önemi ve Etkisi:**

Deyişler, sadece bir edebi tür olarak değil, aynı zamanda bir kültürel kimliğin, bir inancın ve bir yaşam felsefesinin ifadesi olarak da büyük önem taşır. Alevi-Bektaşi kültüründe deyişler, cem ayinlerinde, düğünlerde, cenazelerde ve diğer toplumsal etkinliklerde söylenir ve topluluğun bir arada kalmasını, manevi bir birlik oluşturmasını sağlar.

Deyişler, zamanla yazılı hale de getirilmiş ve günümüze kadar gelmiştir. Ancak orijinal halleri, genellikle sözlü olarak aktarılmıştır ve bu durum, deyişlerin halkın belleğinde nasıl derin bir yer tuttuğunu gösterir.

### **Özetle:**

“Deyiş,” halk şiirinin önemli bir türü olup, özellikle Alevi-Bektaşi geleneğinde yer alan, ezgili bir şekilde söylenen ve çoğunlukla toplumsal, dini veya kişisel temaları işleyen şiirlerdir. Tarihsel olarak, bu şiirler halk ozanları ve dervişler tarafından sözlü olarak aktarılmış ve halk kültüründe derin izler bırakmıştır. Deyişler, hem bir kültürel miras hem de bir edebi ifade biçimi olarak büyük bir öneme sahiptir.